Η ελληνική μετανάστευση τον 19ο και τον 20ό αιώνα υπήρξε συνδεδεμένη με τις κοινωνικοοικονομικές διακυμάνσεις της ελληνικής υπανάπτυξης και τους ποικίλους καταναγκασμούς, αλλά και την αντίστοιχη κοινωνικοπολιτική βιομηχανική και αναπτυξιακή τροχιά των χωρών υποδοχής και ουδόλως ερμηνεύεται με βάση το ιδεολόγημα της φυσικής ροπής του Έλληνα προς την περιπέτεια
και την ξενιτιά.
Οι Ελληνες μετανάστες (χωρίς γενικεύσεις) υπήρξαν κι αυτοί θύματα αποκλεισμών, προκαταλήψεων, βιαιοτήτων, εχθρικής αντιμετώπισης κ.λπ.
Στις οργανώσεις του απόδημου ελληνισμού ως συνεκτικός δεσμός των Ελλήνων μεταναστών, όπου γης, κυριαρχούν η Εκκλησία, αλλά και η ελληνική γλώσσα, η παιδεία και οι παραδόσεις. Στις οργανώσεις υπήρξαν ιδιοτέλειες, εσωτερικές συγκρούσεις για τον έλεγχό τους, διαφορετικές στρατηγικές ως προς τις σχέσεις που επεδίωκαν με τη χώρα υποδοχής και με την Ελλάδα.
Η ζωή των Ελλήνων στις χώρες υποδοχής παρουσίασε πολλές αντιστοιχίες με τη ζωή των μεταναστών στη χώρα μας, αφού και εκεί υπήρξαν τα ζητήματα νόμιμης ή παράνομης εγκατάστασης, νόμιμης ή μαύρης εργασίας, ενσωμάτωσης ή αποκλεισμού, ακόμα και διωγμών.
Θανάσης Βασιλείου
Συλλογικό έργο. Οι δρόμοι των Ελλήνων : Η ιστορία των ελληνικών κοινοτήτων στις πέντε ηπείρους / Συλλογικό έργο, Βλάσης Αγτζίδης, Γιώργος Γιακουμής, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Κώστας Λουκέρης, Κυριακή Πετράκη, Αναστάσιος Μ. Τάμης · επιμέλεια Κώστας Λουκέρης, Κυριακή Πετράκη. - 2η έκδ. - Αθήνα : Polaris, 2010. - 480σ. · 24x20εκ.
Οι Έλληνες δεν υπήρξαν ποτέ περιορισμένοι σ' έναν γεωγραφικό χώρο. Κοσμοπολίτες εκ φύσεως ή από ανάγκη συνθέτουν έναν γαλαξία ελληνικών κοινοτήτων σ΄ όλες τις ηπείρους. Όταν όμως μιλάμε για τις ελληνικές κοινότητες ανά τον κόσμο δεν εννοούμε και μια ενιαία ιστορική καταβολή ή θεσμική συγκρότηση. Οι Έλληνες των ΗΠΑ, π.χ.,ιστορικά έχουν λίγα κοινά με τους Κατωιταλιώτες Γκρεκάνους. Οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι του Πόντου στη σημερινή Τουρκία έχουν ελάχιστα κοινά με τους Ελληνοαιθίοπες. Oι ελληνικές μειονότητες στην Αλβανία ή στην Τουρκία δεν είναι κοινότητες μεταναστών αλλά γηγενείς.
Η εξαίρετη αυτή έκδοση αποτελεί τη συνισταμένη των διαφορετικών εκδοχών του ελληνισμού, όπως διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Συνιστά μια εποπτεία της ελληνικής παρουσίας στις πέντε ηπείρους, εστιάζοντας σε κάθε περιοχή - σε κάποιες για πρώτη φορά - στα χαρακτηριστικά της μετανάστευσης, την κοινοτική οργάνωση και ζωή, στην παιδεία και τον πολιτισμό. Οι δρόμοι των Ελλήνων μας οδηγούν από το μύθο της ναυτολόγησης των Χιωτών ναυτικών από τον Κολόμβο να βρεθούμε στο λιμάνι του Ρίο, ακούγοντας τα σχόλια των ντόπιων "οι Έλληνες συνεδριάζουν" την ώρα που καρέκλες εκσφενδονίζονται από τα γραφεία της κοινότητας των ευέξαπτων μεταναστών, να διαβάσουμε το εικοσαγράμματο αλφάβητο των Ελλήνων κομμουνιστών της Σοβιετικής Ένωσης, να φτάσουμε στη μακρινή Μαντζουρία, όπου οι ντόπιοι κοιτάζουν απορημένοι κάποιους "περίεργους" να βουτάνε το καταχείμωνο στις τρύπες του πάγου για να πιάσουν ένα σταυρό και να παρακολουθήσουμε στην αυστραλιανή ενδοχώρα τις εξαντλητικές μετακινήσεις, τις στερήσεις, την πείνα και τις αρρώστιες των πρωτοπόρων Ελλήνων.
Χωρίς φτιασιδώματα και πομπώδεις εξάρσεις και με την ανάλογη δόση νοσταλγίας, μυστηρίου, θαυμασμού και αναζήτησης, η μοναδική αυτή έκδοση καταγράφει τις ιστορικές καταβολές και τη σημερινή κατάσταση των ελληνικών κοινοτήτων στον κόσμο.
Κασόλας, Μήτσος. Η άλλη Αμερική : Ή αυτή την καμήλα θα τη φας ή απ' αυτό το χωριό θα φύγεις, το ψωμί είναι στρογγυλό, κυλάει πάντα στην κόψη του γκρεμού: Καλώς ορίσατε στις ΗΠΑ / Μήτσος Κασόλας. - Αθήνα : Καστανιώτη, 2006. - 360σ. · 22x13εκ.
"... μες στα μετάξια κρύβονταν της Ίντιας οι σκορπιοί ..." (Nίκος Kαββαδίας).
Όταν ετούτο το χρονικό -χωρίς τη σημερινή απαραίτητη εισαγωγή του, κάποια σχόλιά του και επίσης κάποιες κριτικές και επιστολές υπέρ και κατά του βιβλίου- είδε το φως της δημοσιότητας επί Xούντας σε συνέχειες στην εφημερίδα "Tα Nέα" (1972) και απέσπασε ως βιβλίο το A΄ Kρατικό Bραβείο (το 1974, με εισηγητές για τη βράβευσή του τον Nικηφόρο Bρεττάκο και τον Eυάγγελο Παπανούτσο), από την πρώτη στιγμή το υποδέχτηκαν διθυραμβικά πολλοί κριτικοί, εφημερίδες, περιοδικά, πνευματικοί άνθρωποι και χιλιάδες αναγνώστες. Aρνητικά, με ύβρεις, αναθεματισμούς και απειλές, το υποδέχτηκαν όλοι "της Ίντιας οι σκορπιοί": τα ράσα της Aρχιεπισκοπής Aμερικής και όλοι οι συν αυτή παράγοντες της Oμογένειας. Oι πάντα φορούντες φαιά και πράττοντες πάντα φαιά για τα άθλια συμφέροντά τους. Όμως το βιβλίο, παρά τις καταγγελίες τους, τις διαστρεβλώσεις τους, τις μηνύσεις τους, δεν το νίκησαν. Άντεξε όλα αυτά τα χρόνια και αντέχει, και ως γραφή και ως περιεχόμενο. Kαι θεωρείται πια κλασικό βιβλίο στο είδος του: μαρτυρία μιας ολόκληρης εποχής, που τη βιώσαμε και τη βιώνουμε ακόμα...
Όταν ετούτο το χρονικό -χωρίς τη σημερινή απαραίτητη εισαγωγή του, κάποια σχόλιά του και επίσης κάποιες κριτικές και επιστολές υπέρ και κατά του βιβλίου- είδε το φως της δημοσιότητας επί Xούντας σε συνέχειες στην εφημερίδα "Tα Nέα" (1972) και απέσπασε ως βιβλίο το A΄ Kρατικό Bραβείο (το 1974, με εισηγητές για τη βράβευσή του τον Nικηφόρο Bρεττάκο και τον Eυάγγελο Παπανούτσο), από την πρώτη στιγμή το υποδέχτηκαν διθυραμβικά πολλοί κριτικοί, εφημερίδες, περιοδικά, πνευματικοί άνθρωποι και χιλιάδες αναγνώστες. Aρνητικά, με ύβρεις, αναθεματισμούς και απειλές, το υποδέχτηκαν όλοι "της Ίντιας οι σκορπιοί": τα ράσα της Aρχιεπισκοπής Aμερικής και όλοι οι συν αυτή παράγοντες της Oμογένειας. Oι πάντα φορούντες φαιά και πράττοντες πάντα φαιά για τα άθλια συμφέροντά τους. Όμως το βιβλίο, παρά τις καταγγελίες τους, τις διαστρεβλώσεις τους, τις μηνύσεις τους, δεν το νίκησαν. Άντεξε όλα αυτά τα χρόνια και αντέχει, και ως γραφή και ως περιεχόμενο. Kαι θεωρείται πια κλασικό βιβλίο στο είδος του: μαρτυρία μιας ολόκληρης εποχής, που τη βιώσαμε και τη βιώνουμε ακόμα...
Papanikolas, Zeese. Αμοιρολόιτος : Ο Λούις Τίκας και η σφαγή στο Λάντλοου / Ζήσης Παπανικόλας · μετάφραση Πελαγία Μαρκέτου · επιμέλεια σειράς Αλέκα Μπουτζουβή. - Αθήνα : Κατάρτι, 2002. - 403σ. · 22x15εκ.
"Θα αφηγηθώ μιαν αναζήτηση, προσωπική, πειραματική κάποιες φορές, στα θραύσματα της ζωής ενός ανθρώπου, κάποιου συνδικαλιστή που τον έλεγαν Λούις Τίκας, ο οποίος σκοτώθηκε σε συμπλοκή στο Λάντλοου του Κολοράντο, στις 20 Απριλίου του 1914. Δεν ήταν ο πιο σημαντικός από τους ηγέτες των ανθρακορύχων στη μεγάλη απεργία ούτε ο μόνος που σκοτώθηκε στο Λάντλοου. Ας γίνει, λοιπόν, ο εκπρόσωπος μιας ολόκληρης γενιάς εργατών μεταναστών, οι οποίοι στα χρόνια πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκαν παγιδευμένοι ανάμεσα στην πραγματικότητα της βιομηχανικής Αμερικής και στις ελπίδες τους για μια καλύτερη ζωή. Ανώνυμη γενιά, χέρια για τα εργοστάσια, άνθρωποι της αξίνας και του φτυαριού, κάποιοι ανάμεσά τους συνδικαλιστές, όπως ο Τίκας. Και ακόμη άνθρωποι χωρίς βιογραφία. [...]
Κάθε ελληνική οικογένεια έχει και τον ξενιτεμένο της. Έλληνες βρίσκονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ενσωματωμένοι μετά από χρόνια στις χώρες υποδοχής. Στις μέρες μας δεν μιλάμε για τον ρατσισμό που αντιμετώπισαν στην ξένη γη.
Τα τέλη της δεκαετίας του 1880 και μετά σημαδεύονται από μεταναστευτικά κύματα υπερπόντιων προορισμών Αυστραλίας και Αμερικής.
Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα υπήρχαν πινακίδες οι οποίες εκτός των Ιρλανδών, των μαύρων Αμερικανών απαγόρευαν την είσοδο και στους Έλληνες.
Την περίοδο 1955-1973 περισσότεροι από 900.000 Έλληνες έφυγαν για τις χώρες της βιομηχανικής Δύσης. Στα τέλη του 1965 200.000 απ' αυτούς ήταν στην Γερμανία και στα τέλη του '76 ο αριθμός τους φτάνει στους 630.000!!
Ταυτόχρονα πέρα από τους οικονομικούς μετανάστες περίπου 35.000 έλληνες βρίσκονται πολιτικοί πρόσφυγεςστα Βαλκάνια και την πρώην ΕΣΣΔ.
Σήμερα οι απόδημοι Έλληνες-οικονομικοί μετανάστες και επιστήμονες-κατά τη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού ξεπερνάνε κατά πολύ τα 4.000.000.
Στις μέρες μας ένα νέο κύμα οικονομικών μεταναστών έχει εμφανιστεί, με διαφορετικά χαρακτηριστικά . Είναι οι νέοι Έλληνες επιστήμονες, μορφωμένοι, πτυχιούχοι, μεταπτυχιακοί , εξειδικευμένοι που αναζητούν εργασία εκτός συνόρων.
Η Ιστορία επαναλαμβάνεται...
Η Ιστορία επαναλαμβάνεται...
Όπου γης λοιπόν....
Του Μιχάλη και της Άννας, που χάραξαν έναν δρόμο
του Χρήστου και της Έλενας, που ακολούθησαν
του Μιχάλη και της Δήμητρας που ετοιμάζονται
αλλά και της Αιμιλίας που τόσα χρόνια παλεύει.
